Americo Vespucci
5/5
Rozprza, miasto (od 01.01.2023) z Rynkiem Piastowskim w środku. W Rynku - kościół p.w. Nawiedzenia NMP z obrazem który nadał tej świątyni status Sanktuarium MB Rodzinnej.
Ratusz - gdzieś na uboczu, no trudno, trzeba pójść i zobaczyć.
W okolicy - szeroka na 1,5 km dolina 50-kilometrowej rzeki Luciąży. Jak z nazwy wynika - "groźnej rzeki", co hydrologia potwierdza - płynąc z rozległych torfowisk na Wzgórzach Radomszczańskich i Wysoczyźnie Bełchatowskiej rzeka ta wkraczając na Równinę Piotrkowską potrafi przynieść z obszaru 500 km kw. tyle wody że momentami dobowe wahania stanu wody osiągają 100 cm, miesięczne dochodzą nawet do 260 cm, a rekordowe - do 500 cm. Średni przepływ 3 m³/s może wzrosnąć do 160 m³/s. Zatem to rzeczywiście "luta" (groźna) rzeka. Dziś jednak całkowicie opanowana, zamieniona w rowy melioracyjne, choć jak będzie chciała to jeszcze pokaże.., jak to przez wieki bywało.
Stosunkowo wartki nurt Luciąży zachęcał w przeszłości do stawiania na niej młynów i tartaków wodnych. 200 lat temu wzdłuż rzeki funkcjonowało 14 tego rodzaju obiektów.
Sama Rozprza powstała ponad 1000 lat temu, stanowiąc w początkach państwa Piastów jeden z punktów kontrolnych na odległych od Wielkopolski południowo-wschodnich rubieżach. Dalej na wschód znajdowały się bezkresne lasy nad Pilicą, a za nimi Góry Świętokrzyskie. To było pogranicze między Wielkopolską a Ziemią Wiślan (Małopolską), którą Mieszko musiał od Czech oderwać.
Co jakiś kawałek drogi Piastowie tworzyli ośrodki swojej administracji - kasztelanie. Rozprza była jedną z nich.
Zdaje się że nazwa tej miejscowości wskazywać może na miejsce rozstrzygania sporów, a więc stosowania prawa (książęcego). Prawo.. prawość.. - sprawiedliwość... - rozprawa..., miejsce rozpraw.. - Rozprza.
Słowo "prawy" nie oznaczało pierwotnie czegoś idącego w prawą stronę, lecz coś zmierzającego na "wprost" w kierunku najwłaściwszym, "prosto" (po rusku - "priamo"). Czyli "prawy" i " prosty" to w zasadzie to samo.
To są wszystko bardzo stare słowa, mające po kilka tysięcy lat. W innych językach indoeur. brzmią podobnie - np. łacińskie "laevus", i germański "left" - to "lewy", w wymowie brzmią wzajemnie zrizumiale.
Sięgając głębiej okaże się że słowo "laevus" znaczyło pierwotnie "lekki", a zatem "prawy" - to ciężki (odpowiedzialny), tak jak "ciężka ręka.. sprawiedliwości / wymiaru prawa".
Ale czy tu był sąd? Może tak, ale prędzej zamiast "sądowych pojednań" (czeskie: "soudni jednani") były tu wydawane "wyroki". W każdym razie słowo "rozprawiać" (razpravljati) jest językom słowiańskim znane od zarania.
"Rozprawiać" - to inaczej "dyskutować", a więc debatować, naradzać się, omawiać.
Zatem Rozprza to po łacinie byłoby - Auditus (tam musi to być rodzaj męski), albo - Atrium Auditus - Dom Wysłuchań (gdzie "atrium" to "sąd"), albo też - Audientia (audiencja), albo - Discusia, Disputatia (w zależności od tego czy sprawy omawiamy czy wyrok wydajemy /wysłuchujemy). Sądów tu już nie ma, ale audyty chyba bywają...
A po francusku: la Maison de Justice (Dom Prawa).
A po włosku - Tribunale (ale to już Piotrków sobie zawłaszczył).
Jest jeszcze inna opcja - Rozprza od słowa "rozpierać" (tak jak rozpora) - od pchania, rozpychania się.. Bo może chodziło o to że ta Sroga Rzeka tu się rozpychała po równinie, albo od tego że Wielkopolska rozpychała się na wschód.
Chyba nie uda mi się jednoznacznie zrozumieć genezy nazwy Rozprza. W innych krajach słowiańskich nazwa taka prawie że nie powtarza się nigdzie, są tylko Rozprechtice - w Czechach.
Lubię bawić się językiem, lubię doszukiwać się tego co nikogo już od dawna nie interesuje, mam nadzieję że nikomu tym dnia nie zepsuję, że nie nastąpi "rozprężenie" (rozluźnienie dyscypliny, nieprzestrzeganie zasad moralnych, wyuzdanie) na tym tle. Bo tak naprawdę może przecież chodzić tylko o postój, o rozprzężenie zaprzęgu, wymianę koni. Rozprza - Przystanek, Punkt Postojowy. Może teraz udało mi się coś wyjaśnić.. : )
